USG okulistyczne, czyli ultrasonografia gałki ocznej i oczodołu, to nieinwazyjna, bezpieczna i bardzo precyzyjna metoda obrazowania struktur anatomicznych oka. Badanie to pozwala na ocenę wnętrza gałki ocznej nawet w sytuacjach, kiedy klasyczne badanie dna oka – oftalmoskopia – jest niemożliwe do przeprowadzenia, np. z powodu zmętnienia rogówki, soczewki lub ciała szklistego.
W porównaniu do tomografii komputerowej (CT) i rezonansu magnetycznego (MRI), ultrasonografia ma kilka istotnych zalet: jest szybka, nie wymaga użycia kontrastu, można ją wielokrotnie powtarzać i nie obciąża organizmu promieniowaniem jonizującym. Jest także znacznie tańsza od innych metod obrazowych. Co istotne, usg okulistyczne można wykonać zarówno u dorosłych, jak i u dzieci, a także u osób z przeciwwskazaniami do innych badań, jak np. osoby z rozrusznikiem serca, które nie mogą mieć przeprowadzonego rezonansu magnetycznego.
Czy USG gałki ocznej boli? Fakty i mity
Wielu pacjentów przed pierwszym badaniem zastanawia się, czy USG gałki ocznej boli i czy wiąże się z jakimkolwiek dyskomfortem. Odpowiedź brzmi: nie, to badanie jest całkowicie bezbolesne. Nie ma potrzeby wprowadzania żadnych igieł, nie stosuje się znieczulenia, a sama procedura jest całkowicie nieinwazyjna. Zdarza się, że osoby bardziej wrażliwe mogą odczuć lekki chłód lub uczucie wilgoci spowodowane żelem ultrasonograficznym, który nakłada się na powiekę lub – rzadziej – bezpośrednio na gałkę oczną (przy tzw. projekcji kontaktowej), ale nie jest to w żaden sposób bolesne.
USG okulistyczne jest szczególnie dobrze tolerowane przez dzieci oraz osoby starsze, które często obawiają się bardziej skomplikowanych procedur diagnostycznych. Badanie nie wymaga specjalnego przygotowania – nie trzeba być na czczo, nie są wymagane żadne wcześniejsze leki ani znieczulenie. Dzięki temu może być wykonywane ambulatoryjnie, nawet podczas jednej wizyty kontrolnej u okulisty.
Mit o bolesności tego badania najczęściej wynika z braku wiedzy lub mylenia go z innymi bardziej inwazyjnymi procedurami diagnostycznymi, jak np. angiografia fluoresceinowa. W rzeczywistości USG gałki ocznej jest jednym z najmniej obciążających pacjenta badań w całej diagnostyce okulistycznej.
Jak wygląda badanie USG oka krok po kroku?
Przebieg badania ultrasonograficznego oka różni się nieznacznie w zależności od wybranej techniki – może to być USG przez powiekę (technika pośrednia) lub przez bezpośredni kontakt z gałką oczną (technika kontaktowa). Poniżej przedstawiamy standardowy przebieg USG oka w wersji pośredniej, najczęściej stosowanej w praktyce klinicznej:
Wywiad medyczny
Lekarz okulista lub technik medyczny przeprowadza krótki wywiad, w którym pyta o przyczynę zgłoszenia, dotychczasowe objawy, przebyte urazy, operacje okulistyczne, choroby przewlekłe i inne istotne informacje. Pozwala to odpowiednio zaplanować zakres badania.
Pozycja pacjenta
Pacjent najczęściej siada na fotelu lub leżaku diagnostycznym. Badanie odbywa się przy zamkniętej powiece, dlatego nie trzeba zdejmować soczewek kontaktowych ani specjalnie przygotowywać oczu.
Aplikacja żelu ultrasonograficznego
Na zamkniętą powiekę nakładany jest specjalny żel, który poprawia przewodnictwo fal ultradźwiękowych i minimalizuje straty sygnału. Żel jest chłodny, ale całkowicie nieszkodliwy i łatwo zmywalny.
Badanie sondą ultrasonograficzną
Lekarz delikatnie przykłada głowicę aparatu ultrasonograficznego do powieki. W zależności od potrzeb przesuwa ją w różnych kierunkach – pionowo, poziomo i skośnie – by uzyskać pełny obraz wnętrza oka oraz struktur oczodołu. Całość trwa zwykle od 5 do 10 minut.
Analiza wyników
Obrazy uzyskane podczas badania są natychmiast widoczne na ekranie monitora i mogą być zapisane do dalszej analizy. Lekarz analizuje obraz ciała szklistego, soczewki, siatkówki, nerwu wzrokowego oraz – w razie potrzeby – struktur za gałką oczną, jak np. mięśnie oczne czy naczynia krwionośne.
Wyniki i dalsze zalecenia
Po badaniu pacjent otrzymuje wydruk z opisem USG, a lekarz omawia jego wynik. W razie potrzeby kieruje na dodatkowe badania, konsultacje specjalistyczne lub leczenie.
W niektórych przypadkach, gdy wymagane jest bardziej szczegółowe obrazowanie, lekarz może zdecydować się na wykonanie USG kontaktowego – wówczas do oka zakrapla się środek znieczulający, a głowicę przykłada się bezpośrednio do powierzchni gałki ocznej. Taka metoda stosowana jest np. przy ocenie guza naczyniówki lub diagnostyce zmian zaawansowanych.
Przewaga USG okulistycznego nad innymi metodami obrazowania
USG okulistyczne stanowi niezastąpione narzędzie w wielu sytuacjach klinicznych, w których inne metody obrazowania nie dostarczają wystarczających informacji. Przewyższa je zwłaszcza w badaniu struktur niewidocznych przez przezroczyste ośrodki optyczne oka, np. w przypadku zaawansowanej zaćmy lub krwotoku do ciała szklistego.
O ile tomografia komputerowa i rezonans magnetyczny dają bardzo dokładne obrazy struktur oczodołu i mózgu, to są to badania czasochłonne, kosztowne i nie zawsze dostępne w trybie natychmiastowym. Co więcej, tomografia komputerowa wiąże się z narażeniem na promieniowanie, a rezonans – z ograniczeniami u pacjentów z metalowymi implantami.
Ultrasonografia wyróżnia się także mobilnością – nowoczesne aparaty USG są niewielkie, przenośne i można je stosować nawet przy łóżku pacjenta, np. na oddziałach intensywnej terapii, neurologii czy onkologii.
Warto również zaznaczyć, że usg okulistyczne pozwala nie tylko na statyczne ocenienie struktur oka, ale także na dynamiczną ocenę ich ruchomości – np. ruchów ciała szklistego, patologicznych błon, ciał obcych czy zmian guzkowych. To czyni je narzędziem nie tylko diagnostycznym, ale także prognostycznym.
